528
Schmitt 2002. P. 362.
529
Мосс 2000. С. 113.
530
Там же. С. 158–159. De Martino 1997. P. 52–53, 162–164.
531
Al-Kindi 1974. P. 230. О реакции западных интеллектуалов: Zambelli 1996. P. 53–75.
532
Некоторые историки астрологии считают, что именно ясность ночного воздуха над Месопотамской низменностью предназначила эту землю для рождения современной науки о небе. Boll, Bezold, Gundel 1966. S. 1; Boll 1950. S. 64.
533
Lemay 1962. Р. 73–86.
534
Метафизика. 1071а 13–17 / Аристотель. Т. 1. 1976. С. 305. Большое значение в философской базе астрологии имел также пассаж: О возникновении и уничтожении. II 10. North 1989. P. 243 ss.
535
«Nunc astrorum effectus speculari convenit, premisso quidem in eius tractatu fieri decet, ut inter initia disponatur quid vel de quo agitur. Sequatur igitur a primordio tractatus stellarum ducatus per mundum inferiorem ad omnem rerum generationem et corruptionem succedet speculatio sideree nature, omnisque habitus et affectionis, cohercemur.iiij. terminis omnium rerum scientiam circumstantibus. Primum quidem quo quare inventum ne est quod tractatur nec ne. Secundum quid. Tercius quale, quartus quare, omnis igitur inventionis origo, prima sensuum est, movet sensus opinionem, unde ad rationem intellectus, est ergo ut docuimus inventionis astrologice, prima causa est visus. Secunda ratio consecuta est, ut hinc, etiam ad altum quoddam celestis secreti intellectum artis perfectio conscendat. Omnis vero philosophie super neque indaginis auctoritate et ratione constat substantiarum stellarum corporum, nec ex aliquo elementorum huius mundi efficatiam nec ex pluribus uel omnibus congestam. Si enim ex his elementis esset causa elementarie procul necessitas consequeretur generatio, corruptio augmentatio detrimenta, resolutio cetereque id genus alternationes. Que cum illic aliene sunt, tam circulorum celestium quam stellarum corporum substantia, ex quinta quedam alia natura consistente concludit. Qualitas autem corporum informa est. Sunt enim corpora sperica perlucida naturali motu degentia». BnF. Lat. 7330. Fol. 41r.
536
«Saturnus quidem natura frigidus, siccus, nonnumque accidentaliter humidus, obscurus, asper, gravis, fetidus, vorax, tenax, multe cogitationis firmeque memorie sibi magni homines illius nature aliis parvi. Eius est agricultura, habitatio terrarum et aquaruM. rerum dimensio et pondus, fundi partitio multaque interdum possessio, tum et manualium pars artificiorum ut cementarii, fossores, carpentarii atque id genus. Tum summa inopia et egestas, navigia, longa via et difficilis, longum exiliuM. inprovisus difficultatum atque periculorum incursus. Tum fraudes, nequitia, doli, proditio, noxa facinora, abhominatio, solitudo, deliberatio quoque et intellectus, sermo certus et amicitia stabilis, longa providentia. Tum regnuM. consules omnisque malitia, iniquitas et violentia, captivitas, catene, compedes, carceres, damnatio et instans perfidia, difficilis ira nec tamen effrenis omnisque boni odium et invidia. Tum metus, angustia, dolor, penitentia, passiones, dubitatio, horror, involucruM. labor, pena, lesio, funera luctusque funebrii, orphani vidui et orbi, hereditates resque antique. Tum senex, patres, avi, proavi eiusque partis parentes. Tum servi, mancipia, mercenarii, eunuchi, vulgus atque hominum genus infame, steriles, ignavi, detracte corporis partes, auris dextra et splen omneque melancolie genus omneque maleficii studium. Postremo longa cogitatio, rarus sermo, altus secretorum intellectus, occulta profundorum atque inexhausta sapientia». BnF. Lat. 7330. Fol. 42r.
537
Bouché Leclercq 1898. Р. 78–79.
538
Blume 2000. S. 38–39.
539
Baudri de Bourgeuil 2002. Р. 1–43. Tilliette 1987. P. 145–171. Carruthers 1998. Р. 213–220. Барраль-и-Альтет считает, что мозаичный пол все же существовал: Barral-i-Altet 1987. P. 41–54.
540
Bouché Leclercq A. Op. cit. Р. 180 ss.
541
Abū Ma ‛Šar al-Balhī 1995–1996. Vol. VIII. Р. 76–78 (Introductorium maius. V, 4).
542
«Sua exaltatio et gloria est in libra honor illius extitit in.XXI. gradu. Eodem modo exaltantur illi qui in sua exaltatione nascuntur aut sub eo sunt, si fortasse contingerit in loco pecunie illius hominis extollitur in pecunia; similiter de animalibus, uineis, agris atque ortis in quocumque loco de.XII. fortis illius hominis illa res exaltatur et in illa gratatur atque lucratur. Intellige hoc et serva». Fol. 43v.
543
«Dedecus et affinitatem habet suam in ariete in uicesimo primo gradu. Hic quasi mortuus iacet ita sit in affectu rerum, sic homines ruunt in infortuniis eodem corruunt a suis bonis, tamdiu qui dominus illius est in suo dedecore non potest subueniri suo scolari». Fol. 44r.
544
Panofsky, Saxl, Klibansky 1964. P. 202. N. 24. Gousset, Verdet 1989. Р. 81–82. Констатируя в парижской рукописи одновременно византийские и романские стилистические особенности, Мари-Терез Гуссе предполагает существование такого прототипа в кругах, близких ко двору Рожера II, на том лишь основании, что там было много образованных людей.
545
Panofsky, Saxl, Klibansky 1964. P. 316–317. При всем желании доказать, что иконография планет в Западной Европе зависима от арабского влияния, исследователи вынуждены признать, что интересующий их образ Сатурна в парижской рукописи «совершенно западный», однако его «арабизированность», считают они, возвращается в более поздних копиях.
546
García Avilés 1995. Р. 45.
547
BnF lat. 7330. Fol. 55v.
548
Lucentini 2000. Р. 421. Porreca 2001. P. 210 ff. Pingree 1994. P. 39–56.
549
«Suam affinitatem et mortem habet in capricorno in XII gradibus. Sic cuncte res periclitantur ut vides». Fol. 47r.
550
«Reges violenti, inimici inhumani, perversi iudices, militia castra regni… discentiones, litigia… ira facilis, offensa, plage, vulnera, captivitas… omne cruentum atque mortiferum».
551
Saxl 1950. P. LXVIII.
552
«Rex et moderator omnium rerum et illuminator superioris et inferioris mundi. Sol estitit et habet domus unam videlicet leonem. Semper creatus est in quinto decimo gradu leonis». Fol. 50v.